Tư vấn chuyên môn bài viết BS. CKI. Tô Văn Vinh Chuyên khoa Sản Phụ Khoa - Bệnh viện Từ Dũ
Hiện nay, số phụ nữ mắc trầm cảm sau sinh tăng đáng kể, điều này không chỉ nguy hiểm cho bản thân người mẹ mà còn gây ra những xung đột, cãi vã trong cuộc sống gia đình. Những người mẹ bị trầm cảm sau sinh có dấu hiệu bất thường cần được thăm khám và điều trị càng sớm càng tốt. Vậy làm thế nào để vượt qua được trầm cảm sau sinh? Hãy cùng tìm hiểu những thông tin bổ ích qua bài viết sau đây nhé.
Mục lục
- 1. Trầm cảm sau sinh là gì?
- 2. Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng thế nào đến cuộc sống và sức khỏe?
- 3. Nguyên nhân gây nên trầm cảm sau sinh
- 4. Dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh sớm nhất
- 5. Các loại bệnh trầm cảm sau sinh thường gặp
- 6. Cách điều trị để mẹ bầu vượt qua trầm cảm sau sinh
- 7. Các biện pháp chủ động phòng ngừa trầm cảm sau sinh mẹ bầu nên biết
- 8. Những thắc mắc thường gặp khi phát hiện bị trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh là gì?
Trầm cảm sau sinh (Postpartum depression – PPD) là một loại trầm cảm xảy ra sau khi sinh em bé, có thể xảy ra ở cả cha hoặc mẹ. Người bị trầm cảm sau sinh có các biểu hiện rối loạn về cảm xúc buồn vui, suy nghĩ tiêu cực, lo lắng, mệt mỏi, dễ cáu gắt, nhạy cảm.
Trầm cảm có thể xảy ra ở bất kỳ giới tính nào, nhưng tỷ lệ ở phụ nữ sẽ cao hơn, đặc biệt đối với phụ nữ lần đầu sinh con thì tỷ lệ gặp là cao nhất và phát triển trong vòng một năm đầu tiên sau khi sinh con.
Nhiều thống kê cho thấy, có khoảng 10%-20% phụ nữ sau khi sinh gặp phải rối loạn tâm lý và bị trầm cảm sau sinh. Trong đó khoảng 15% phụ nữ xuất hiện trầm cảm trong 3 tháng đầu sau khi sinh, khoảng 15% – 25% xảy ra trong năm đầu sau sinh.
Trầm cảm sau sinh có nhiều mức độ khác nhau, một số có thể tự khỏi, nhưng một số không can thiệp điều trị kịp thời khiến bệnh tiến triển nặng. Dẫn đến người mẹ có những hành vi mất tự chủ, gây hại đến bản thân và con cái.
Đối với người cha, có khoảng 25% người làm cha lần đầu có triệu chứng trầm cảm sau sinh, nhưng chỉ có khoảng 10- 12% trường hợp ghi nhận.[1]
Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng thế nào đến cuộc sống và sức khỏe?
Trong xã hội hiện nay, nhiều người vẫn nghĩ rằng trầm cảm sau sinh không có thực, chỉ là những suy nghĩ và lo lắng thái quá của tâm lý mẹ sau sinh. Tuy nhiên, trầm cảm sau sinh thực sự là một căn bệnh và nếu không can thiệp kịp thời sẽ để lại rất nhiều di chứng và hậu quả không chỉ riêng người mẹ mà còn là em bé và gia đình.
- Đối với người mẹ:
Trầm cảm sau sinh sẽ gây ra các cảm xúc tiêu cực, lâu dần có thể ảnh hưởng đến việc ăn uống, nghỉ ngơi. Hậu quả để lại là mẹ bị suy dinh dưỡng, suy nhược cơ thể, thần kinh, bị rụng tóc sau sinh nghiêm trọng,… Lâu dài hơn là xuất hiện hoang tưởng trong suy nghĩ, gây ra những hành động nguy hiểm đến bản thân và em bé.
- Đối với em bé:
Nếu người mẹ bị trầm cảm sau sinh, tâm trí sẽ không còn đủ khỏe mạnh và vui vẻ để chăm sóc em bé. Vì thế sẽ ảnh hưởng đến cả em bé khi liên kết giữa mẹ và bé yếu dần. Trẻ có thể chịu một số ảnh hưởng: chậm nói, dễ bị tăng động hoặc có những hành động khác thường, các nguy cơ về béo phì và chậm phát triển chiều cao tăng lên. Tâm lý của trẻ dễ bị kích động: dễ khóc, căng thẳng, khó hòa nhập…
- Đối với gia đình:
Như đã nói, người cha cũng có thể bị trầm cảm sau sinh. Ngoài ra, nếu gia đình có người bị mắc chứng trầm cảm sau sinh thì khả năng cao gia đình cũng thường xuyên phải đối mặt với những cảm xúc tiêu cực về tâm lý, lâu dần dễ có nguy cơ mắc trầm cảm.
Nguyên nhân gây nên trầm cảm sau sinh
Có rất nhiều yếu tố như thay đổi tâm lý phụ nữ sau khi sinh con, các sự việc xuất hiện trong cuộc sống hàng ngày, áp lực về hoàn cảnh gia đình,…. là những nguyên nhân bị trầm cảm sau sinh thường được nhắc đến, cụ thể như sau:
- Rối loạn nội tiết tố: Trong giai đoạn mang thai, nồng độ 2 hormone estrogen và progesterone sẽ tăng cao. Sau đó, sau khi sinh chúng sẽ nhanh chóng giảm sút trở về mức bình thường. Ngoài ra, nồng độ hormone tuyến giáp cũng giảm mạnh sau khi sinh. Từ đó có sự thay đổi nội tiết tố gây ra rối loạn và dẫn đến tình trạng trầm cảm ở phụ nữ sau sinh.
- Có tiền sử bị bệnh trầm cảm: Đối với những phụ nữ đã có tiền sử mắc bệnh trầm cảm thì có nguy cơ tái phát lại sau khi sinh cao hơn từ 30-35%. Ngoài ra, nếu ở những lần sinh con trước, người mẹ đã từng trải qua trầm cảm sau sinh cũng có khả năng tái phát.[2]
- Tình trạng sức khỏe giảm sút: Quá trình mang thai là khoảng thời gian khá mệt đối với phụ nữ, do vậy sức khỏe của người mẹ dễ bị giảm sút, đặc biệt sau cơn đau đẻ. Thêm vào đó là khi mới sinh cơ thể yếu ớt và chăm con ngày đêm khiến tâm lý nảy sinh sự chán ghét, mệt mỏi và trầm cảm.
- Ảnh hưởng từ gia đình, cuộc sống: các yếu tố về kinh tế, thiếu sự quan tâm từ người bạn đời cũng như người thân sẽ khiến cho các mẹ dần hình thành mâu thuẫn, áp lực. Hơn nữa, sự bất đồng trong chăm sóc trẻ sơ sinh giữa các thế hệ khác nhau có thể nảy sinh tranh cãi, bất đồng càng khiến cho phụ nữ sau sinh đối mặt với tình trạng trầm cảm.
- Một vài nguyên nhân khách quan khác sau đây cũng gia tăng nguy cơ khiến phụ nữ bị trầm cảm sau sinh:
- Làm mẹ khi còn quá trẻ, chưa sẵn sàng và biết cách chăm sóc trẻ.
- Gia đình có tiền sử mắc bệnh về tâm thần.
- Trải qua sự việc ảnh hưởng đến tâm lý và khủng hoảng đến sức khỏe.
- Sinh con ra yếu ớt, dị tật, dễ mắc bệnh, chăm sóc con ngày đêm, thiếu ngủ
- Xung đột hôn nhân với chồng, bạo lực gia đình
- Phụ nữ sống đơn thân sinh con, hoài nghi về khả năng nuôi con.
- Lo ngại và tự ti về ngoại hình sau sinh….
>> Xem ngay: Tâm lý phụ nữ khi mang thai
Dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh sớm nhất
Phụ nữ trước khi sinh cần được giáo dục thai sản về các dấu hiệu trầm cảm, người chồng cũng vậy. Chồng là người gần gũi nhất nên dễ phát hiện sớm những bất thường ở vợ nhất. Do đó, các gia đình có phụ nữ mới sinh cần lưu ý đến những dấu hiệu bị trầm cảm sau khi sinh sau đây:
- Tâm trạng thất tường, bỗng dưng cảm thấy buồn, thậm chí không biết lý do vì sao buồn, vô vọng, chán nản về mọi thứ xung quanh.
- Dễ khóc, khóc không có lý do.
- Luôn trong trạng thái thấy lo sợ, sợ hãi.
- Buồn phiền, ít nói, cáu kỉnh hoặc gắt gỏng, bồn chồn, dễ giận dữ, mất kiểm soát.
- Thường xuyên mất ngủ, không thể yên tâm đi ngủ, hoặc ngủ quá nhiều, không quan tâm đến con.
- Khó khăn khi đưa ra các quyết định, không thể tập trung vào vấn đề.
- Không quan tâm đến bản thân và người nhà, không còn các sở thích như ngày xưa.
- Bất thường về cả thể chất và tinh thần, nhức đầu, đau cơ, mệt mỏi, stress dẫn đến đau dạ dày.
- Không muốn ăn hoặc ăn rất ít, có trường hợp lại ăn rất nhiều.
- Ngại tiếp xúc với người khác, không muốn gần gũi với con, sợ tiếng khóc của con.
- Không tin tưởng về khả năng nuôi dưỡng cho con, con quấy khóc là sợ, không muốn thấy con.
- Xuất hiện các ý nghĩ làm hại đến bản thân và con, thậm chí là có hành động tự tử.
- Giảm ham muốn tình dục với bạn đời.
>>> Xem thêm: Trầm cảm sau sinh – Tạp chí Sản phụ khoa Hoa Kỳ.
(Nguồn:American Journal of Obstetrics & Gynecology)
Các loại bệnh trầm cảm sau sinh thường gặp
Baby blues (buồn sau sinh)
Baby blues là loại trầm cảm rất phổ biến và thường gặp ở tuần đầu sau khi sinh, chiếm tới 30-80%. Trạng thái này chỉ kéo dài một thời gian ngắn khoảng 3-4 ngày và nhiều nhất là hai tuần.Các biểu hiện của người bị trầm cảm sau sinh đang ở trạng thái Baby blues là:
- Nhạy cảm, khó kiểm soát cảm xúc, dễ cáu gắt hoặc khóc rất nhiều.
- Luôn trong trạng thái buồn bã, ủ rũ và lo lắng.
- Trong người cảm thấy lâng lâng, khó tập trung hoặc cảm thấy choáng ngợp.
- Thèm ăn hoặc không muốn ăn gì cả.
- Rối loạn giấc ngủ, mất ngủ.
Hội chứng trầm cảm sau sinh
Hội chứng trầm cảm sau sinh được thống kê lần xuất hiện ở khoảng 10% các bà mẹ, xuất hiện sau sinh 3 tuần. Hội chứng này có xu hướng kéo dài và có nhiều triệu chứng bệnh xuất hiện ở người mẹ. Những triệu chứng của trầm cảm sau sinh thường gặp là:
- Buồn bã, chán nản, lo lắng và hoảng loạn ở mức nghiêm trọng.
- Khó kiểm soát cảm xúc hơn: khó chịu, dễ khóc hoặc cáu gắt với con và mọi người.
- Ăn uống bất thường.
- Một số mất ngủ hoặc có thể ngủ nhiều.
- Thiếu năng lượng để hoạt động, luôn cảm thấy mệt mỏi.
- Giảm hứng thú với các sở thích trước kia.
- Giảm khả năng tập trung và khó khăn trong việc đưa ra quyết định.
- Giảm trí nhớ và khả năng phân tích vấn đề.
- Khó gắn kết với con, luôn lo lắng về sức khỏe và tương lai của con.
- Luôn nghi ngờ về khả năng chăm sóc con.
- Cảm giác chán ghét bản thân, vô dụng, kém cõi hoặc tội lỗi.
- Có ý nghĩ về việc tự tử, thậm chí có hành vi đe dọa người nhà.
- Có ý nghĩ làm hại con hoặc người thân trong nhà.
>> Xem thêm video: Bị Trầm Cảm Sau Sinh Nguy Hiểm Như Thế Nào?
Rối loạn tâm thần sau sinh (Postpartum Psychosis)
Tỷ lệ người mẹ bị rối loạn tâm thần sau sinh (Postpartum Psychosis) là khá ít, chỉ nguy cơ cao ở những người có tiền sử hoặc trong nhà có người thân mắc bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực hoặc là có bệnh tâm thần phân liệt.
Nhưng nếu mắc loạn thần sau sinh sẽ rất nguy hiểm vì những biểu hiện của chứng loạn thần đều gây ra hậu quả nghiêm trọng. Những dấu hiệu bị trầm cảm sau khi sinh trong trường hợp nàysẽ bắt đầu trong vòng 2 tuần sau sinh,có thể kể đến các triệu chứng điển hình như:
- Rối loạn tư duy, lú lẫn và mất phương hướng về các sự vật, sự việc.
- Ám ảnh về con, cố gắng gây hại cho con mình.
- Xuất hiện ảo giác: tự cho rằng mình nghe, nhìn, ngửi hoặc cảm nhận được những thứ không có thực.
- Xuất hiện ảo tưởng: có niềm tin phi lý vào những điều không đúng, cảm thấy bản thân đang bị ngược đãi.
- Dễ kích động và có những hành động bạo lực.
- Tự nói hoặc làm những điều kỳ lạ, vô nghĩa.
- Tự mình gây tổn thương cho bản thân hoặc những người khác.
Ngoài các loại trầm cảm thường gặp trê, trầm cảm sau sinh còn có những loại rối loạn khác với số liệu thống kê như sau:
- Rối loạn lo âu sau sinh- Postpartum Anxiety: Khoảng 75%
- Rối loạn ám ảnh cưỡng chế sau sinh- Postpartum OCD: Khoảng 3-5%
- Rối loạn hoảng sợ sau sinh- Postpartum Panic Disorder: Khoảng 7%
- Rối loạn căng thẳng sau chấn thương sau sinh- Postpartum PTSD: Khoảng 10%
Cách điều trị để mẹ bầu vượt qua trầm cảm sau sinh
Trước hết, khi bắt đầu mang thai, người mẹ cần trang bị những kiến thức về việc chăm sóc bản thân cũng như em bé. Sau khi sinh, nếu có có những nghi ngờ về trầm cảm, hãy nhanh chóng đến thăm khám bác sĩ càng sớm càng tốt để có cách khắc phục trầm cảm sau sinh hiệu quả nhất và an toàn đối với cả mẹ và bé:
Tham vấn tâm lý
Các chuyên gia sức khỏe tâm thần hoặc các nhà tâm lý học sẽ nói chuyện riêng với người mẹ mắc trầm cảm. Liệu pháp hành vi nhận thức thường được áp dụng để người bệnh nhận ra và dần dần thay đổi những hành vi cũng như suy nghĩ tiêu cực. Ngoài ra, liệu pháp tương tác cũng được các chuyên gia áp dụng với mục đích giúp cho mọi người xung quanh hiểu được tình trạng hiện tại của bệnh nhân và hỗ trợ bệnh nhân thay đổi hành vi để điều trị bệnh hiệu quả hơn.
Điều trị bằng thuốc
Những trường hợp nhẹ chỉ cần tâm lý trị liệu là có thể khắc phục được. Những trường hợp nặng hoặc phát hiện muộn thì cần kết hợp thêm với việc điều trị bằng thuốc.
Thuốc chống trầm cảm và có thể kết hợp thuốc giảm lo âu, an thần. Những loại thuốc này cần được sử dụng một cách thận trọng, đúng liều kê của bác sĩ. Bệnh nhân sau khi nhận đơn thuốc và dùng thuốc cần tuân thủ chặt chẽ và cần sự giám sát của người nhà. Nếu có bất kỳ sự bất thường hay phản ứng khác, cần liên hệ bác sĩ ngay để được hướng dẫn.
Hỗ trợ từ người thân
Mọi người thân trong gia đình cần được biết về việc người mẹ đang điều trị trầm cảm. Gia đình và bạn bè cần động viên đến người mẹ và hiểu rằng bệnh chỉ xảy ra tạm thời. Sự động viên, đồng cảm của mọi người sẽ giúp họ cảm thấy được tôn trọng và giúp hồi phục nhanh hơn.
Vai trò của bản thân
Bản thân người mẹ phải tin tưởng vào bác sĩ, tin vào quá trình trị liệu. Bản thân cần được thư giãn, hoạt động thể chất hàng ngày.
Mẹ có thể tham khảo những bài tập cho mẹ sau sinh để giúp hạn chế tình trạng trầm cảm, giúp mẹ hồi phục sức khỏe, lấy lại vóc dáng và đi kèm với nhiều lợi ích khác.
Chế độ ăn của phụ nữ sau sinh cũng cần được chú trọng, nên bổ sung qua chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng.
Các biện pháp chủ động phòng ngừa trầm cảm sau sinh mẹ bầu nên biết
Khi mang thai các mẹ bầu nên chủ động tìm hiểu về tâm lý phụ nữ sau sinh và có cái nhìn tổng quát về bệnh để biết được cách chống trầm cảm sau sinh:
- Trong thời gian mang thai nên khám sức khỏe tổng quát, định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ. Đi khám sàng lọc trước khi sinh giúp phát hiện những dấu hiệu trầm cảm khi mang thai từ sớm.
- Chuẩn bị cho mình chế độ ăn uống bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, ăn những thức ăn tốt cho phụ nữ mang thai. Kết hợp với lối sống lành mạnh, không rượu bia, tránh khói thuốc lá.
- Đăng ký học các lớp tiền sản để trang bị cho bản thân những kiến thức quan trọng trong quá trình mang thai, cách chăm sóc mẹ và bé sau sinh,…giúp cho người mẹ sẽ không bị bỡ ngỡ sau khi sinh, giảm bớt áp lực về việc chăm con.
- Tự nhủ sẽ cố gắng làm tốt nhất những gì bản thân có thể làm, không tự tạo cho mình áp lực về mọi thứ đều phải hoàn hảo.
- Dành thời gian để kết nối với người thân, bạn bè xung quanh để tránh gặp tình trạng rối loạn cảm xúc. Không nên cô lập bản thân, nên chia sẻ với chồng biết về những khó khăn đang đối mặt, để chồng cũng hiểu được về trầm cảm sau sinh và cách khắc phục.
- Cùng người thân trong nhà chăm sóc em bé, người mẹ sẽ có thời gian để nghỉ ngơi và tâm lý được thả lỏng, thoải mái hơn.
Những thắc mắc thường gặp khi phát hiện bị trầm cảm sau sinh
Tỷ lệ phụ nữ mắc trầm cảm sau sinh là khá lớn, nhưng trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không thì tùy thuộc vào mắc loại trầm cảm nào, phát hiện khi nào. Các trường hợp bệnh nhân bị trầm cảm ở mức loạn thần có khả năng gây nguy hiểm cho chính bản thân và con cái. Không chỉ căng thẳng về mối quan hệ trong gia đình mà còn có những hành vi đe dọa đến tính mạng khi tâm thần không ổn định.
Khi không điều trị sớm, bản thân người mẹ sẽ càng ngày càng mệt mỏi, không gắn kết với con mình. Kết quả là ảnh hưởng đến các vấn đề về tình cảm, xã hội và đặc biệt là nhận thức ở trẻ sau này.
Chứng trầm cảm sau khi sinh có thể tự khỏi khi có các biện pháp can thiệp kịp thời hoặc trở thành trầm cảm mạn tính. Bệnh có nguy cơ tái phát khi gặp phải những tổn thương về tâm lý.
Như vậy, phụ nữ bị trầm cảm sau sinh rất cần sự đồng cảm và chia sẻ từ những người thân trong gia đình. Bệnh có thể phòng tránh được nên các mẹ bầu nên chủ động tìm hiểu và trang bị cho mình những kiến thức cần thiết để không mắc phải chứng trầm cảm sau sinh nhé.
- Postpartum Depression – StatPearls. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519070/
- Postnatal depression in dads and co-parents: 10 things you should know | Life as a parent articles & support | NCT. https://www.nct.org.uk/life-parent/emotions/postnatal-depression-dads-and-co-parents-10-things-you-should-know
- ACOG.Trầm cảm sau sinh(https://www.acog.org/womens-health/faqs/postpartum-depression).
- Học viện Bác sĩ Gia đình Hoa Kỳ.Trầm cảm sau sinh (PPD)(https://familydoctor.org/condition/postpartum-depression/).
- Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.Trầm cảm sau sinh là gì?(https://www.psychiatry.org/ Patients-families/postpartum-depression/what-is-postpartum-depression)
Thông tin đáng tin cậy từ Felisa
Khi thực hiện các bài viết trên website, mục đích của chúng tôi là: bất kỳ bố mẹ nào cũng có thể tiếp cận được với các nguồn thông tin chính xác.
Tất cả các bài viết của chúng tôi được nghiên cứu kỹ lưỡng và dựa trên những dữ liệu mới nhất từ các nguồn học thuật uy tín và đáng tin cậy. Chúng tôi xây dựng các bài viết này cùng với các cố vấn chuyên môn là các bác sĩ thuộc chuyên khoa Sản phụ tại ĐH Y Dược TPHCM & ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch, bác sĩ thuộc chuyên khoa Da liễu tại ĐH Y Dược TPHCM.
Xem thêm: Quá trình biên tập của chúng tôi
